Groza stanu wojennego, szarość i brzydota schyłkowego PRL-u, ale także alternatywne ruchy społeczne, ludzka solidarność oraz fantazyjna groteska – już 31 marca w Warszawie na aukcji „Sztuka Współczesna. Dzikość i ekspresja” będzie można poczuć klimat lat 80. w Polsce. Pod młotek trafi 61 prac tworzących wówczas mistrzów rodzimego ekspresjonizmu, jak i późniejsze ich dzieła, ukazujące ewolucję tego stylu sztuki współczesnej. Nie zabraknie tak znakomitych artystów, jak Edward Dwurnik, Eugeniusz Markowski, Sławomir Ratajski, Paweł Kowalewski, Jarosław Modzelewski czy Ryszard Grzyb. DESA Unicum zaprezentuje także odkrywaną na nowo twórczość Małgorzaty Turewicz Lafranchi, Jana Tyńca czy Marka Kamieńskiego, prace artystów związanych z Pomarańczową Alternatywą oraz monumentalne kompozycje inspirowane pop-artem autorstwa Andrzeja Cisowskiego oraz Janusza Przybylskiego. Namalowana przez tego ostatniego symboliczna „Pocztówka z Gdańska” budzi skojarzenia z „Guernicą” Picassa, jednym z najważniejszych obrazów XX wieku. Te niezwykle różnorodne, pełne kolorów, emocji i zaangażowania prace będzie można zobaczyć na  wystawie przedaukcyjnej w siedzibie DESA Unicum przy ul. Pięknej 1A w Warszawie.

Lata 80. XX wieku to czas wielkich przemian społeczno‑politycznych w Polsce, które pociągnęły za sobą lawinę zmian w rodzimej sztuce, poszukującej dla siebie nowych środków wyrazu, własnego języka i symboliki. „Nie był to czas łatwy dla sztuki. Jako studentom, którzy znaleźli się na uczelni niedługo po stanie wojennym, kiedy dostęp do sztuki był utrudniony, a oficjalne galerie bojkotowane, trudno nam było pogodzić się z ówczesną sytuacją. Wewnętrznie buntowaliśmy się przeciwko temu marazmowi. Myślę, że w tamtym czasie wszyscy czuliśmy wielką potrzebę nowej sztuki, będącej jednocześnie próbą oderwania się od ponurej rzeczywistości” – wspomina Jacek Cisowski, którego praca „Krasnal w ogrodzie” z 1998 roku otwiera katalog marcowej aukcji. W latach 1982‑87 artysta studiował malarstwo w pracowni prof. Rajmunda Ziemskiego w warszawskiej ASP, a następnie kontynuował edukację artystyczną na Akademii Sztuk Pięknych w Düsseldorfie. U schyłku lat 80. pozostawał pod silnym wpływem twórczości Jeana Dubuffeta czerpiącego z nieskrępowanej estetyki art brut. Prezentowana praca to doskonały przykład korzystającego z kultury masowej stylu Cisowskiego.

Skomplikowaną i posępną rzeczywistość w komunistycznej Polsce lat 80. dokumentuje obraz Edwarda Dwurnika „Podwójna głowa”. Praca z 1985 roku należy do rozpoczętego w latach 60. cyklu „Podróże autostopem”. Artysta prezentował w nim zazwyczaj widoki polskich miast uchwycone z lotu ptaka, pozbawione linii horyzontu i wypełnione architekturą oraz ludźmi. Reporterskie spojrzenie Dwurnika połączone jest z subtelnym dowcipem wyrażanym poprzez absurd i groteskę. Z tworzonego od połowy lat 70. cyklu „Robotnicy” pochodzą „Zabity robol” z 1984 roku oraz namalowane pięć lat później „Getto’43”. Portretowane postaci – nazywane wówczas obcesowo „robolami” – ukazane są przez Dwurnika za pomocą bardzo ekspresyjnych środków wyrazu na tle peerelowskich realiów. W pracy „Getto ‘43” przedstawia wyłaniające się z mroku udręczone dusze prowadzone przed demoniczną postać o przeszywającym spojrzeniu, próbując dotrzeć do sedna cierpienia i szaleństwa popychającego ludzi do okrucieństwa. Z kolei na obrazie „Zabity robol” – w którym być może Dwurnik sięga pamięcią do krwawej pacyfikacji strajków w Stoczni Gdańskiej w grudniu 1970 roku – sportretowane postaci pozostają niewzruszone. Tak, jakby śmierć „robola” nie wywierała na nich żadnego wrażenia. Ofertę prac artysty zamyka pochodzący z 2006 roku „Obraz nr 256” z cyklu „XXV”.

Na mapie Polski lat 80. centralnym punktem był Gdańsk. To właśnie „Gdański sierpień” 1980 roku uznawany jest dziś za początek końca zimnej wojny i podziału Europy. Artystyczną reakcją na to wydarzenie jest obraz Janusza Przybylskiego „Pocztówka z Gdańska” z 1983 roku. Patrząc na to pokaźnych rozmiarów dzieło, nie można uciec od skojarzeń z jedną z ważniejszych prac sztuki XX wieku – „Guernica” Pabla Picassa. Obraz Przybylskiego opowiada o walce i zagładzie, ale robi to charakterystycznymi dla sztuki lat 80. środkami. Ekspresyjne barwy, szeroki gest malarski, uproszczenie form pozwalają mieć nadzieję na zwycięstwo ludzkiej solidarności.

Silny, ekspresjonistyczny rodowód, w którym pobrzmiewają echa fascynacji malarstwem Jeana Dubuffeta, Georga Grosza czy Edwarda Muncha, nosi malarstwo Eugeniusza Markowskiego. Prezentowany przez DESA „Pokój ma mniej zwycięstw niż wojna, lecz o wiele więcej pomników” z 1985 roku porusza temat związany z wojną, jej okrucieństwem oraz dramatyzmem. Natłoczenie postaci, chaos oraz widoczna ekspresja figur sprawia, że zaprezentowany obraz zachwyca i nie pozwala oderwać wzroku. Dynamizmu dodaje mu wąski, ciasny kadr.

Na zbliżającej się aukcji plejadę polskiego ekspresjonizmu reprezentują również Tomasz Tatarczyk z przejmującym dyptykiem „Czarne wzgórze” z 1988 roku, Sławomir Ratajski z obrazującym barbarzyństwo stanu wojennego „Czarnym drzewem” z 1985 roku oraz artyści współtworzący warszawską Gruppę, czyli najsłynniejszą formację artystyczną lat 80.: Paweł Kowalewski, Jarosław Modzelewski, Ryszard Grzyb, Włodzimierz Pawlak, Ryszard Woźniak oraz Marek Sobczak.

Oferta obejmuje ciekawe prace artystów, odkrywanych na nowo przez kolejne pokolenie miłośników sztuki. W tym Jana Tyńca, Marka Kamińskiego czy Małgorzaty Turewicz Lafranchi. Pod młotek trafi tempera „Pioruny” z 1990 roku, którą artystka zbudowała za pomocą kilku barw, czyniąc obraz niezwykle oszczędnym i wyrazistym. Po raz pierwszy praca Turewicz Lafranchi zaprezentowana została w 2018 roku na wystawie indywidualnej „Dusza się pochyliła i przesunęła” w krakowskiej Galerii Zderzak.

Polskiej sztuki alternatywnej z lat 80. nie da się w pełni zrozumieć bez happeningów wrocławskiej Pomarańczowej Alternatywy. Odbywały się na zasadzie współczesnych flash mobów, zwoływanych „na ulicę Świdnicką pod zegarem” za pomocą rozklejanych na mieście plakatów. Ich autorem był Jacek „Ponton” Jankowski – ówcześnie lider legendarnego zespołu muzycznego Kormorany, a od lat dziewięćdziesiątych członek Grupy LUXUS. Plakaty, jak prezentowany „Revolucja Krasnali”, nie były drukowane lecz odbijane ręcznie z szablonów.

„Sztuka Współczesna. Dzikość i ekspresja” jest kolejną próba spojrzenia na niezwykle ciekawy w polskiej sztuce okres lat 80. XX wieku. Po aukcjach poświęconych działalność kultowej Gruppy, nowej figuracji czy dekadzie buntu prezentujemy zbiór prac dowodzących, jak bardzo znaczącym i różnorodnym zjawiskiem była w tamtym okresie ekspresja. Wybrane kompozycje pokazują zarówno sposób definiowania tego nurtu przez znakomitych artystów dekady, jak również ewolucję polskiego ekspresjonizmu w latach późniejszych. Punktem wyjścia są ikoniczne już dzisiaj prace takich twórców, jak Edward Dwurnik, Tomasz Tatarczyk, Eugeniusz Markowski, Sławomir Ratajski, Paweł Kowalewski, Jarosław Modzelewski czy Ryszard Grzyb. Aukcja jest także doskonałą okazją do zapoznania się z twórczością artystów i artystek odkrywanych ponownie, takich jak Jan Tyniec, Małgorzata Turewicz Lafranchi czy Marek Kamieński. Nie zabraknie prac twórców wywrotowych związanych, m.in. z Pomarańczową Alternatywą. Osobną grupę stanowią obiekty tworzone pod wyraźnym wpływem pop-artu: ogromne płótna Andrzeja Cisowskiego czy Janusza Przybylskiego – mówi Anna Szary, koordynatorka aukcji.

[1] Źródło: Artnet